اختلال اضطراب جدایی

ا.ب. پسر بچه ۸ ساله ای بود که نمی توانست شب ها در اتاقش بخوابد و مدتی بود که برای مدرسه رفتن بهانه تراشی می کرد. او ترس های فراوانی داشت که مبادا اتفاق بدی برای مادرش بیافتد. نگرانی اصلی اش این بود که مادرش در تصادف رانندگی دچار سانحه شود و یا خانه دستخوش آتش سوزی گردد و مادرش بمیرد. شب ها گذشت زمان برایش دشوار بود.وقتی مادر برایش داستان می خواند و پیش از خوابیدن با او صحبت می کرد ، او اغلب گریه و ناله  سر می داد و از مادر می خواست در رختخواب ، پیش او دراز بکشد تا خوابش ببرد. او انتظار داشت مادرش تمام شب در اتاق خوابش بماند . ا.ب. تمام روز مثل سایه دنبال مادرش بود و هر کجا که مادر می رفت به دنبالش راه می افتاد. در مدرسه هم دل درد داشت و تمام تلاشش را می کرد که در خانه بماند. برخی روزها هم در مدرسه به اتاق مربی بهداشت می رفت و از تهوع شکایت می کرد و اصرار می کرد که  او را به خانه بفرستند .

اضطراب جدایی یک پدیده ی رشدی طبیعی است که  از 9 تا 18  ماهگی به اوج خود می رسد و سپس تا دو و نیم سالگی رو به کاهش می گذارد و سپس کودک با بزرگتر شدن به میزان کمتری این اضطراب را تجربه می کند ؛ اما ممکن است در رویارویی با شرایط و موقعیتهای جدید، کودک به طور گذرا دچار اضطراب جدایی گردد (مانند اولین باری که کودک به مدرسه می رود ) . برخلاف این نگرانیهای گاه و بیگاه و خفیف که کودکان هنگام جدایی از مادر تجربه میکنند ، اختلال اضطراب جدایی ظرفیت کودک را برای مشغول شدن در فعالیتهای معمول متناسب سنش ، محدود می کند . ویژگی اساسی این اختلال ، نگرانی شدید راجع به جدایی از مادر ( یا جایگزین او) یا خانه  در کودک است و شدت این اضطراب فراتر از حدی است که در سن او طبیعی محسوب شود .

کودکان مبتلا معمولا به مادر چسبیده اند و نمی توانند به راحتی از او فاصله بگیرند ؛ آنها سعی می کنند کارها و فعالیتهایشان را در حول و حوش جایی که مادر هست انجام دهند و اگر احیانا از او فاصله ای بگیرند دایما به او سر می زنند یا در باره حضور او اطمینان می خواهند . چنین رفتارهایی معمولا منجر به عذاب  مادر و تعارض در خانواده می گردد . این کودکان گاه ممکن است شکایت کنند که کسی آنها را دوست ندارد و نیز آرزو کنند که ای کاش نباشند .

ترسها و نگرانی ها : نشانه های شناختی اختلال

نگرانی های کودک درباره جدایی و تنها ماندن در موارد زیر جلوه می کند  :

• ترس از اینکه وقتی او نیست ، اتفاق بد یا وحشتناکی برای فرد مورد علاقه اش بیفتد : ” چی میشه اگه مادرم تصادف کنه یا مریض بشه ؟ “

• نگرانی از اینکه یک اتفاق پیش بینی نشده موجب جدایی طولانی یا همیشگی او از مادر گردد . مثلا “چی میشه اگه من گم بشم؟ ” یا  ” چی میشه اگه فراموش کنه دنبالم بیاد”

• کابوس های تکرار شونده با مضمون های جدایی

کودکان کوچکتر ممکن است قادر به تشخیص این نگرانی ها نباشند و فقط بگویند که تمایل به انجام فعالیتی که مستلزم دور ماندن از مادر است ،  ندارند. اما در کودکان بزرگتر و نوجوانان این نگرانی ها شامل از دست دادن و یا صدمه احتمالی والدینشان ،  ممکن است مستقیما بیان شوند .

نشانه های جسمی

کودکان مبتلا به این اختلال به هنگام جدایی از والدین و یا پیش بینی این جدایی ممکن است دچار دل درد  ، سردرد ، تهوع  وعلایم گوارشی شوند و کودک از این شکایات ( علایم ) برای امتناع از جداشدن استفاده کند. گاه این مشکلات جسمی باعث معاینه و بررسیهای پزشکی می شود.

در نوجوانان این نشانه ها به صورت سردرد ، کوتاه شدن تنفس و حملات وحشتزدگی ممکن است ظاهر گردد .

نشانه های رفتاری و اجتناب ها :

• بی میلی یا امتناع مستمر از رفتن به مدرسه یا مکانهای دیگری که مستلزم جدایی است . کودک ممکن است به هر چیزی متوسل شود که در خانه بماند و حاضر نباشد که در کلاسهای فوق برنامه ای که به آن علاقمند است ثبت نام شود .

• جیغ زدن ، داد و فریاد کردن ، قشقرق به پا کردن ، گریه کردن و التماس در هنگام جدایی و یا انتظار این جدایی .

• اطمینان خواستن مکرر از مادر در زمان جدا شدن از او درباره اینکه بعد از این جدایی مثلا سر وقت به دنبالش خواهد آمد یا وقتی بر می گردد او در خانه هست یا نه و مواردی این چنین .

• بی میلی یا امتناع مستمر از خوابیدن به تنهایی .

درمان

مانند همه اختلالات ، هر چه درمان زودتر آغاز گردد ، بهره گیری از درمان افزایش می یابد . در خردسالان دچار اختلال اضطراب جدایی ، آموزش والدین جزو مهمی از درمان است . والدین از اینکه چگونه فرزندشان چنین اضطرابی را تجربه می کند آگاه می شوند ، آموزش می بینند که چگونه به رفتارهای اضطرابی فرزندشان واکنش نشان دهند و همچنین به او کمک کنند که در نبود آنها ، احساس ایمنی بیشتری پیدا کند .

درمان شناختی _ رفتاری نیز به کودک و نوجوان مبتلا کمک میکند که به تدریج با موقعیتهای جدایی کنار بیاید . در مواردی نیز کودک / نوجوان دچار اضطراب جدایی ممکن است نیازمند درمانهای دارویی باشد .

دکتر محمدرضا کاظمی

فوق تخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان

استفاده از مطلب فوق با ذکر منبع بلامانع است.
کلینیک فوق تخصصی راد