نوشته‌ها

فلج مغزی

فلج مغزی

فلج مغزی عبارتست از یک اختلال حرکتی و ظاهری همراه با محدودیت‌های فعالیتی و طیف متغیری از مشکلات همراه حسی، رفتاری، شناختی، دریافتی، کلامی، طبی، و اسکلتی- عضلانی. اگرچه فلج مغزی غالبا با صرع و اختلالاتی در فرآیند تکامل تکلم، بینایی و هوشی همراه می‌باشد ولی این آسیب‌پذیری سیستم‌های حرکتی مغزی است که آنرا مشخص می‌سازد. اختلال حرکتی پایه اصلی در فلج مغزی است که بصورت تاخیر تکاملی حرکتی، اختلال در راه رفتن و علایم عصبی واضح شامل تغییرات در تونیسیته (خصوصا افزایش تون) مقاومت پاسیو در برابر کشش، کیفیت حرکات اندامها، باقی ماندن رفلکس‌های اولیه و تشدید یافتن رفلکس‌های کششی بروز می‌کند. ترکیب و شدت علایم و ناتوانی‌های حاصله بسیار متفاوت و متنوع هستند. بعلاوه، مشکلات و ناتوانی‌های حرکتی، ممکنست با اختلالات تکاملی در سایر ابعاد (مانند اختلال تکاملی گلوبال)، محدودیت‌های شناختی و یا تطابقی (نظیر عقب‌ماندگی ذهنی)، نارسایی‌های حسی اولیه (همچون اختلال شنوایی یا بینایی)، اختلالات یادگیری (مثلا ناتوانی در یادگیری یا اختلال بیش‌فعالی و کاهش توجه) یا تشنج (مانند صرع) همراه باشند.

علل

فلج مغزی یک اختلال نورولوژیکی غیرپیشرونده است که از آسیب مغزی در زمان کامل نبودن تکامل مغز ناشی می‌شود. چون تکامل مغز در طول دو سال اول عمر ادامه دارد لذا فلج مغزی از آسیب‌های دوران حاملگی،‌ حین زایمان یا بعد از تولد می‌تواند حادث شود.

علایم بالینی

حدود ۷۰-۸۰ درصد موارد بیماران فلج مغزی از اشکال کلینیکی اسپاستیک آن رنج می‌برند. در اندام‌های گرفتار، افزایش رفلکس‌های تاندونی عمقی، لرزش، افزایش تون عضلانی، ضعف،‌ و فرم اختصاصی پاهای قیچی مانند با تکیه بر روی نوک انگشتان پا مشاهده می‌شود. 10-20 درصد بیماران فلج مغزی از فرم آتتویید یا دیس کینتیک آن رنج می‌برند که به صورت حرکات آهسته چرخشی در دستها یا پاها مشخص می‌شود که اینگونه حرکات در طول دوره‌های استرس تشدید و در حین خواب از بین می‌روند. 5-10 درصد بیماران فلج مغزی دچار نوع آتاکسیک آن هستند که نادرترین فرم فلج مغزی است و بیشتر در تعادل و هماهنگی حرکات مشکل دارند. اینگونه بیماران با پاهای باز راه می‌روند و دچار لرزش در زمان انجام حرکات ارادی بوده به صورتی که برای انجام فعالیت‌های روزمره که نیاز به بکارگیری حرکات ظریف دارند دچار مشکل می‌شوند. اختلالات هوشی در نزد حدود دو سوم بیماران فلج مغزی اتفاق می‌افتد. حدود نصف کودکان مبتلا به فلج مغزی تشنج دارند. اختلالات در رشد، نابهنجاریهای نورولوژیکی نظیر اختلال بینایی یا شنوایی و داشتن مشکل در ادراک لمس و درد از زمره مسایل شایع هستند.

تدابیر درمانی

اهداف درمانی در فلج مغزی کسب بهبودی کامل یا رسیدن به وضعیت کاملا طبیعی نیست بلکه عبارتند از افزایش کارآیی، بالابردن توانایی‌ها و رسیدن و نگهداری وضعیت مطلوب حرکتی، تکامل شناختی، تکامل اجتماعی و عدم وابستگی می‌باشند. بهترین نتایج بالینی در نتیجه مداخلات زودرس و وسیع حاصل می‌شوند. درمان ایده‌آل در کودکان نیازمند به یک برخورد گروهی و تیمی است. درمان گروهی مدرن بر هدف تکاملی کلی بیمارتاکید دارد و نه فقط بر درمان یک وجهی و تک علامتی. اجزا برنامه‌های درمانی دربرگیرنده درمان فیزیکی و رفتاری، معالجات دارویی و جراحی، استفاده از وسایل مکانیکی کمکی و درمان مشکلات همراه طبی بیماران فلج مغزی می‌باشند. هدف از فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتار، و رفتار درمانی عبارت از بهبود تعاملات بین بیمار و مراقبین و نیز حمایت از کانون خانواده می‌باشد.

بهداشت روانی

در بیماران فلج مغزی بدلیل درد مزمن، طردشدن اجتماعی و از دست دادن قابلیت‌ها و داشتن وابستگی، بهداشت روانی آنان تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در این بیماران برنامه‌های مراقبتی باید بگونه‌ای باشد که سبب کاهش موانع در حضور و شرکت آنان در محل کار، مدرسه، و فعالیت اجتماعی با استفاده از وسایل مکانیکی نظیر صندلی‌های چرخدار موتوری، تولیدکننده‌های صوتی و تغییرات مناسب در محیط و اجتماع بشود. برنامه‌های نظارتی دوره‌ای جهت ارزیابی اطمینان از برآورده شدن نیازمندیهای بیماران ضروری است. به بیماران باید اطلاعات و آگاهیهای کافی در مورد پیشگیری از وقوع آسیب،‌ ایمنی، و نقل و انتقالات داده شود. کودکان مبتلا به فلج مغزی در معرض خطر بالای طردشدن توسط دوستان و اجتماع هستند. به همین نسبت مراقبین از آنان و افراد خانواده ایشان نیز در معرض خطر افسردگی و کنارگذاشتن از اجتماع هستند و لذا برنامه‌های مراقبتی باید بر مبنای مدل همه جانبه پایه‌گذاری شوند.

برگرفته از کتاب بیماری‌های مغز و اعصاب کودکان

به قلم دکتر علی‌اکبر مومن

مشکلات خواب کودکان

بسیاری از والدین از وجود مشکل در خواب فرزندشان شکایت دارند. در سال اول زندگی، مشکل شایع نخوابیدن در طول شب است. در دومین سال، بی میلی برای خوابیدن و کابوس شایع تر است. از سه تا پنج سالگی دیر به خواب رفتن، بیدار شدن در طول شب و کابوس های شبانه شایع ترین مشکلات خواب هستند.

برای رفع مشکلات خواب کودکان می توان از راه کارهایی سود جست: باید علت مشکل خواب کودک پیدا شود. اضطراب، ترس، برخی داروها، جلب توجه و عوامل دیگری ممکن است سبب بروز این مشکلات شوند. رفع این عوامل می تواند منجر به رفع اختلال خواب گردد. بهتر است کودکان از ساعات اولیه ی شب برای خوابیدن آماده شوند. فعالیت های آرام مثل تماشای تلویزیون، گوش دادن به قصه و خواندن کتاب کودک را برای خواب آماده می کنند و بهتر از بازی های پر جنب و جوش هستند. ماساژ کودک و دوش آب گرم به تسهیل خواب کودک کمک می کنند.

باید ساعت مشخصی برای خواب کودک در نظر گرفت. هرچند کمی انعطاف لازم است ولی باید محدوده ای برای شروع خواب مشخص کرد. ساعت خواب تا حد زیادی به عادت وابسته است. شیوه ای اتخاذ کنید که خواب برای کودک لذت بخش باشد. بهتر است رختخواب و تختخواب کودک آرایه و تصاویر کودکانه و مورد علاقه ی کودک را داشته باشد. همه ی بهانه های معمول کودک برای خروج از رختخواب را از او بگیرید: قبل از خوابیدن به توالت برود، بالای سرش یک لیوان آب بگذارید و به همه “شب به خیر” بگوید. برای خوابیدن کودک مراسمی بگذارید تا او را با اشتیاق روانه ی رختخواب بکنید: در کنار تخت او بنشینید و قصه ای برای او تعریف کنید، چند دقیقه راجع به کارهای روز و برنامه های فردا حرف بزنید و کمی صبر کنید تا به آرامی به خوب برود. در رختخواب کودک نخوابید. کودک باید بداند که تخت و رختخوابش متعلق به اوست و والدینش در آن نمی خوابند تا متوجه شود که خودش هم نباید در تخت والدین بخوابد.

اگر فرزندتان شب ها به سختی می خوابد از خواب روزانه ی او کم کنید و یا اجازه ی خواب روزانه به او ندهید. مصرف شبانه ی مواد محرک مثل چای و نوشابه را برای کودک ممنوع کنید. تنها خوابیدن کودک و خوابیدن او در اتاق خودش را مورد توجه و تشویق قرار دهید. اگر کودک نیمه شب بیدار شد و به اتاق شما آمد باید او را به اتاق خودش برگردانید و لحظاتی کنار او بمانید تا دوباره خوابش ببرد. اگر کودک نیمه شب شما را صدا می کند به اتاقش بروید و از او نخواهید که نزد شما بیاید. به تدریج فاصله ی پاسخ دهی به صدای کودک را زیاد کنید. اگر از اتاق تاریک می ترسد چراغ خواب روشن کنید. اگر دوست دارد اجازه بدهید در اتاقش باز باشد.به کودک اجازه بدهید یکی از عروسک هایش را با خود به رختخواب ببرد.

اگر کودک نگرانی ها و مشکلاتی در مورد خوابیدن دارد از او بخواهید راجع به آن ها صحبت کند و سعی کنید مشکل و یا نگرانی او را رفع کنید. همانند تمام موارد تربیتی همکاری و هماهنگی همه ی مراقبین مثل پدر و مادر و پدربزرگ و مادربزرگ و پرستار و دیگران لازم است. اگر برخی شب ها به کودک اجازه بدهید که در کنار شما بخوابد ممکن است عادت خوابش تغییر کند و بازگرداندن وی به شرایط قبلی سخت باشد؛ پس بهتر است این کار را نکنید.

اگر فرزندتان در حال حاضر در اتاق شما می خوابد، به تدریج جای خواب او را از خود دور کنید؛ مثلا برای مدتی رختخواب او را روی زمین بیندازید و پس از مدتی جای خواب او را به هال منتقل کنید و در نهایت به اتاق خودش بفرستید. جدا خوابیدن او را تشویق کنید.

دکتر محمدرضا کاظمي

فوق تخصص روانپزشکي کودکان و نوجوانان

پرسش های رایج در مورد اعصاب کودکان

پاسخ به برخی پرسش های رایج والدین در درمانگاه های اعصاب کودکان:
والدين كودكانی كه به علتی از علل به درمانگاه اعصاب اطفال مراجعه مي نمايند، سؤالات متعددی در مورد ماهيت و پيش آگهي مشكل فرزندشان در ذهن دارند. بخشي از اين سوالات به نحو طبيعي در ذهن والدين می رويند، و بخشی نيز ناشي از القاء باورهای غلط رايج در جامعه توسط اطرافيان مي باشند.
قسمت بسيار مهمی از وظيفه پزشكان روشنی بخشيدن به زوايای تاريك موضوعات مورد پرسش والدين و رفع نگرانی از آنان است.
ماهيت خود محدود شوندة ی كثيری از مشكلات و بيماري ها در طبّ کودکان و نوجوانان چنين اقتضا مي كند كه در چنین مواردی تنها به تشريح طبيعت خوش خیم بيماری و اطمينان بخشيدن به والدين بسنده شود. نبايد به اين اطمينان بخشيِ صِرف و عدم مداخله به خواری نگريست و آن را بي ارزش شمرد، چرا كه:
-اول این که برای انجام اين مهم باید توضیحات کافی و متقاعد کننده به والدین ارائه نمود، و این امر در بيشتر مواقع نسبت به نسخه نويسي و تجويز دارو نياز به اختصاص دادن زمان بسيار افزون تري از طرف پزشك دارد.
-و دوم این که در خيلي از مواقع، تبيين وضعيّت به نحوي كه براي والدين قابل درك باشد و ايجاد سوء تفاهم ها و تصورات اشتباه جديد در ذهن آنان نکند، نیازمند دقت، و ظرافت، و تجربه است.
– و سرانجام دليل ديگر سختی کار آن است كه گاهي والدين اساسأ باور هاي غلط خود را مطرح نمی كنند و پزشكان نيز با مفروض گرفتن آگاهی آنان، طبعاً نيازی به توضيح نمی بينند.

تصورات اشتباه در صورت باقی ماندن نزد والدين منجر به تاَثيرات مخرّب متعدّد بر روند درمان مي شود كه برخي از آنها عبارتند از:
– عدم همكاری كافی والدين در اجرای دستورات درمانی
– كوتاهی در امر پي گيری و مراجعات بعدی
– اضطراب و تشويش بي مورد در نزد والدين
بيشتر اين مشكلات با صرف اندكی وقت و آگاهي دادن به راحتی قابل اجتنابند.
با در نظر گرفتن آنچه گفته شد، اینک به برخی از تصورات اشتباه و پرسش های شایع والدین و طريقه ی مواجهه و پاسخگويی به آنان پرداخته مي شود.

با توجه به آنكه اولاً بيماران دچار انواع تشنج و صرع، اكثريتِ بيماران را در اين درمانگاه تشكيل مي دهند؛ و ثانياً به علت ماهيت حمله ای و ترسناكِ تشنج كه ايجاد وحشت شديدی در نزد والدين می نمايد، ابتدا برخی باورها و پرسش ها در مورد تشنج مطرح مي شود:

-به ما گفته شده اكنون كه فرزند ما دچار اختلال تشنجی است، ما نبايد در مورد امور تربيتی و انضباطی او خيلی سختگيری كنيم وگرنه به اعصابش فشار بيشتري وارد مي آيد كه با خطر عود تشنج همراه است.

متاسفانه چنين تصور غلطی در ميان والدين كودكان مبتلا به اختلالات صرعی نادر نيست و لازم است حتماً مورد روشنگری قرار گيرد. هر چند عوامل چندي مانند خستگی مفرط، يا بی خوابی طولانی، ممكن است احتمال عود حمله تشنجی را افزايش دهند ولي مقاومت در برابر خواسته های ناموجه كودكان در ميان اين عوامل جایی ندارد.
بايد به والدين خاطرنشان ساخت كه اتفاقاً آنان نباید به خواسته های ناموجه کودکان تن دهند، و اصولاً تا جائی که ممکن است “نبايد” با كودكان مصروع خود رفتار متفاوتی داشته باشند؛ بلکه باید از القای احساس مستثني بودن در این کودکان جلوگيري کنند.
جالب است بدانيم كه نتيجه ی طبيعي اين به اصطلاح “مراعات حال” كودكان مصروع، كراراً اِعوجاج ها واختلال های رفتاری است كه بعدها از سوي والدين اشتباهاً به عوارض داروها نسبت داده مي شود و حتی گاهی به قطع بی مورد دارو منتهی می شود.

– در هنگام بروز حمله ی تشنج از دست ما چه كاری ساخته است؟

واقعيت آن است كه بدون داشتن امكانات مناسب بيمارستاني كار زيادی در محيط منزل برای متوقف كردن تشنج ممكن نيست. با اين حال انجام دستورات زير مفيد است:

خواباندن كودك روي سطح صاف و سفت، و ترجيحاً به پهلوي راست جهت اجتناب از خطر آسپیراسیون و بلع ترشحات یا در صورت استفراغ، عدم بلع مواد برگردانده شده
خارج كردن محتويات احتمالی دهان (مواد غذائی به جا مانده از پیش از زمان شروع تشنج)
ممانعت از گاز گرفته شدن زبان با كمك يك جسم نرم در كنار دهان بدون مسدود كردن راه هوايی
باز كردن دكمه های سفت لباس
و سرانجام در صورت در دسترس بودن استفاده از ديازپام مقعدی.

گذاشتن انگشتان لای لب ها و دندان ها به هیچ وجه توصیه نمی شود و کمک کننده نیست و حتی ممکن است باعث آسیب جدّی به انگشت فرد کمک کننده شود.

– جهت پيشگيری از عود تشنج، كودك ما از مصرف چه غذاهايی بايد احتراز كند؟

در منابع رسمي طب اعصاب کودکان، اصولاً از موادّ غذايی به عنوان يك عامل عمده ی برانگیزاننده ی حمله ی تشنج نام برده نمی شود، بنابراين عموماً از طرف پزشکان ممنوعيّت شدیدی از نظر موادّ خوراكی براي اين بيماران در نظر گرفته نمی شود. در عين حال مشاهدات والدين اگر دقیق و بدون سوگیری باشد ارزشمند است؛ بدين معنا كه اگر طبق تجربه ی والدین، وقوع تشنج با ماده ی خوراكی مشخصی ارتباط “واضح و وثيق” دارد، عاقلانه است که آن مادّه ی غذائی را از برنامه ی تغذيه ی كودك حذف نمايند. شايان ذكر است كه در فرهنگ مردم بيشتر نواحی ايران، غذاهایی که اصطلاحاً “سرد” -يا “سردی” ها-  خوانده می شوند، جزو عوامل افزاینده ی  خطر عود تشنج محسوب ميشوند. براي آنكه اين باور به حذف مواد غذايي مفيد و ضروري (مثلا ماست) از رژیم غذائی کودک در حال رشد نيانجامد، توصیه ی  عملي که از نظر فرهنگی نیز برای خانواده ها قابل قبول باشد، مصرف اين دسته از خوراكی ها به همراه دسته ی  مخالف -يعني “گرمی “ها- (مانند خرما) می باشد.

– آيا مصرف داروهای اعصاب، آن هم برای مدتی طولانی، با عوارض سوء برای فرزندمان همراه نخواهد بود؟ و آيا فرزندمان به مصرف اين داروها معتاد نخواهد شد؟

پاسخ مناسب آن است كه متذكر شويم كه دارو پس از سنجش فوايد و مَضارّ نسبی آن توسط یک فرد حرفه ای یعنی پزشک تجويز شده است. مسلماً ما هيچ كودك سالمی را به مصرف دارو محكوم نمي كنيم. باید به یاد داشت که با وجود آنكه مصرف دارو همیشه با مخاطرات بسیار اندكي برای كودك همراه است، ولي خطر خود بيماری و خطر مصرف نکردن دارو و تشدیدعلائم بیماری خطری به مراتب بزرگتر است. در واقع به اصطلاح حُکما ما از “شَرِّ كثير” به “شرّ قليل” می گريزيم، و از اين امر گزيری نداريم.

ضمناً بايد عوارض احتمالي شايع دارو را برشمریم، و والدين را نسبت به گزارش زودرس آنها هشيار نماييم.
نهایتاً بايد دانست اگر چه داروهاي ضد تشنج به معنای رايج كلمه اعتيادآور نيستند، (ايجاد تولرانس و وابستگي فيزيكي نمي كنند) اما قطع آنان به خاطر خطر عود تشنج بايد تدريجي بوده، با صلاحديد و برنامه ريزی پزشك انجام شود.

– آيا فرزند من که مبتلا به صرع می باشد می تواند به فعاليت های ورزشی بپردازد؟

رویکرد كلی آن است كه شیوه ی زندگی و فعاليت های اجتماعی اين كودكان تا جایی كه ممكن است که دچار محدوديّت نشود. ورزش به طور اَعَمّ براي اين كودكان منع نمی شود و حتی مطابق برخی گزارش ها در كاهش حملات مؤثر است.
ليكن انجام ورزش های پر برخورد و خشن همراه با خطر ضربه به سر (مانند ورزش های رزمی)، و همينطور ورزش های همراه با خطر سقوط (موتورسواری یا صخره نوردی) توصيه نمی شوند.
شنا نيزعليرغم فوايد فراوان، در فردی که هنوز تشنج هایش هنوز به نحو کامل کنترل نیست باید تحت نظارت فردی که قادر به انجام عملیات نجات است انجام شود.
ورزش در کودکان مصروع بهتر است سبک باشد و از فعالیت خیلی سنگین ورزشی که منجر به خستگی مفرط می شود باید اجتناب کرد.

پرسش هایی در باره ماهیت ژنتیکی و ارثی بیماری ها:

– به ما گفته شده کودک مان دچار یک بیماری ارثی یا ژنتیک است، در حالیکه چنین موردی تاکنون در خانواده ی ما سابقه نداشته است.
بعلاوه، ما كه قبل از ازدواج “آزمايش ‍‍‍ژنتيك” داديم، پس چرا فرزندمان دچار مشكل شده است؟
اين يكي از سؤالاتي است كه با آشنائی سطحی مردم با مقوله ای به نام “مشاوره ی قبل از ازدواج”، هر روز بيشتر در كلينيك با آن مواجه ايم.
باید دانست یک بیماری ژنتیک یا ارثی می تواند در یک خانواده برای اولین بار اتفاق بیافتد. حوادثی در سطح سلولها و مواد حامل اطلاعات ژنتیک رُخ می دهند (“جهش” ها در سطح ژن ها، یا مثلا “ترانسلوکیشن” ها و …در سطح کروموزوم ها) که می تواند باعث بروز بیماری برای اولین بار در یک عضو خانواده شود.
بعلاوه، گاهی یک ژن معیوب و بیماری زا ممکن است چندین نسل انتقال یابد و ایجاد علائم بیماری نکند و تازه پس از چندین نسل دوباره تظاهر یابد، و بنابراین هیچکس از اعضای خانواده نفر بیمار قبلی را که متعق به چندین نسل قبل بوده به خاطر ندارد وهمه فکر می کنند این بیماری برای اولین بار ظاهر شده است.
متاسفانه والدینی که چنین پرسش هایی می کنند، گاهی يك آزمايش ساده مثل كاريوتايپ در دست دارند و ادعا مي كنند كه پيش از ازدواج مراجعاتی داشته اند و در پاسخ ابراز نگراني شان در مورد احتمال تولد كودك دچار بيماری ارثی براي آنان چنين آزمايشی تقاضا شده و سپس با مشاهده ی پاسخ آن، احتمال هر گونه بيماری ارثی منتفی دانسته شده است.
باید به والدین توضیح داد که اوّلاً آزمايش واحد و خاصّ و ثابتي به نام “آزمايش ژنتيك” وجود ندارد؛ حداقل چند صد بیماری ژنتیک وجود دارد و بسته به اینکه به کدام بیماری یا کدام دسته از بیماری های ژنتیک شک کنیم آزمایشات مختلفی قابل درخواست کردن است و بنابراین هیچ بعید نیست که نوع خاصی از آزمایش در فردی نرمال باشد، و در عین حال او به نوع دیگری از بیماری های ژنتیک مبتلا باشد.
و بالاخره گاهی نیز والدین می پرسند که اگر فرزندشان دچار یک بیماری ارثی است چرا تا چند سالگی سالم بوده است و اینک تازه دچار علائم بیماری شده است. باید توضیح داد که بیماری های ژنتیک با اینکه از والدین به ارث می رسند در واقع لزوماً از بدو تولد تظاهر نمی یابند و بسیاری از آنها ممکن است حتی در سنین پیری خود را آشکار کنند و بنا براین صِرف اینکه کودک تا مدتی ظاهراً مشکلی نداشته است، رد کننده ی بیماری ارثی نیست.

 

دکتر محسن جوادزاده، نورولوژیست کودکان و نوجوانان

اختلال تیک

اختلال تیک

“تیک” دو نوع “حرکتی” و “صوتی” دارد.
تیک حرکتی حرکات ناگهانی، سریع، کلیشه‌ای، تکرارشونده و غیرموزون هستند.
تیک‌های صوتی نیز ایجاد صداهای تکرارشونده و کلیشه‌ای و ناگهانی هستند.

تیک‌ها ممکن است ساده یا پیچیده باشند. تیک‌ها ممکن است گذرا یا مزمن باشند. تیک از هر سنی ممکن است شروع شود ولی معمولا تیک‌های حرکتی از ۵ تا ۸ سالگی و تیک‌های صوتی از ۸ تا ۱۱ سالگی شروع می‌شوند. هر فرد ممکن است فقط تیک حرکتی یا تیک صوتی داشته باشد و یا هر دو تیک را به طور همزمان و یا در دوره‌های جداگانه تجربه کند. در مواردی که فردی هر دو تیک را در دوره‌ای از اختلال داشته باشد اختلال وی ” توره” ( یا تورت) نام می‌گیرد.

تیک معمولا زمینه‌ی ارثی دارد. بیش از ۲۵ درصد کودکان ممکن است در طول زندگی تیک را در دوره‌ای تجربه کنند. در اکثر موارد تیک‌ها گذرا هستند و بعد از دوره‌ی کوتاهی خود‌به‌خود بهبود می‌یابند. تیک‌های مزمن بیش از یک‌سال تداوم می‌یابند. تیک غیر ارادی است. تیک‌ها معمولا از حرکات ساده مثل پلک‌زدن و ابرو بالا‌انداختن شروع می‌شوند و در ادامه ممکن است علاوه بر صورت، سروگردن، اندام‌ها و تنه را درگیر کنند و ممکن است تیک‌های صوتی مثل بالا‌کشیدن بینی، سرفه، صاف‌کردن‌گلو و یا تکرار غیرارادی برخی اصوات یا عبارات به آن اضافه شود.

سیر اختلال تیک به صورت طبیعی شامل دوره‌های عود و بهبود علائم است.  در هر دوره‌ی عود ممکن است علائم نسبت به دوره‌ی قبل تغییر کند و شدت آن نیز کم و زیاد شود. در سیر معمول تیک، به‌تدریج تیک‌های ساده‌تر به سمت تیک‌های پیچیده‌تر می‌روند. در نهایت و به طور معمول تیک‌های مزمن در دوره‌ی نوجوانی فروکش نموده و در اکثر موارد قبل از بیست سالگی بهبود می‌یابند. به ندرت ممکن است تیک بعد از بیست سالگی ادامه داشته باشند.

تیک با اختلال نقص‌تمرکز/ بیش‌فعالی و وسواس همراهی زیادی دارد. اختلال یادگیری و تکانش‌گری هم ممکن است با تیک همراه باشند. تیک در دوره‌های پراسترس و با اضطراب، خستگی و بی‌خوابی تشدید پیدا می‌کند. اگر خود فرد و یا اطرافیان به تیک توجه زیادی نشان بدهند تیک تشدید می‌شود. تیک در دوره‌های آرامش، تعطیلی و استراحت و با بی‌توجهی به آن کاهش می‌یابد.  تیک غیرارادی است ولی فرد می‌تواند به صورت ارادی آن را کنترل کند ولی در این صورت تمرکزش کم شده و دچار تنش می‌شود. کودکان بالای ده سال گزارشی از احساس تنش شبیه خارش و یا قلقلک را قبل از بروز تیک در ناحیه‌ی درگیر می‌دهند که با بروز تیک موقتا از بین رفته و مجددا و به‌تدریج شدت می‌گیرد و دور جدیدی از علامت را سبب می‌شود.

توجه زیاد به تیک، دعواکردن با کودک، مجبورکردن او به کنترل تیک و مواردی از این دست سبب افزایش و تداوم تیک شده و ممکن است مشکلات دیگری را هم در کودک ایجاد کنند.
تیک نیاز به درمان دارویی ندارد مگر اینکه:
-خود فرد یا اطرافیان او را اذیت کند
-مشکلاتی در انجام کارهای روزمره‌اش ایجاد کند
-دیگران کودک را مورد تمسخر یا شماتت قرار دهند.

درمان‌های دارویی سبب کنترل تیک می‌شوند تا زمانی که بهبود خود‌به‌خود اتفاق بیفتد. والدین باید:
– به تیک توجه نکنند بلکه به کودک توجه کنند.
-کودک را به دلیل تیک دعوا نکنند.
-استرس‌های پیرامونی کودک را کنترل کنند.

خوب است که کودکان دچار تیک در روزهای اول مدرسه با نظارت و حمایت آموزگار خود توضیحی در مورد تیک به همکلاسی‌های‌شان بدهند. این کار سبب می‌شود که دیگر کودکان با کودک مبتلا همدلی کرده و او را مورد تمسخر قرار ندهند و در عین حال کودک مبتلا احساس راحتی بیشتری خواهد داشت و در نتیجه انرژی و تمرکزش صرف کنترل علائم نمی‌شود. روش ” وارونه‌سازی عادت” از طریق جایگزین کردن یک عادت ارادی به جای تیک غیرارادی زیر نظر درمانگر روش خوب و موثری در کنترل و درمان تیک خصوصا در نوجوانان است.

دکتر محمدرضا کاظمي

فوق تخصص روانپزشکي کودکان و نوجوانان