فرزندپروری
تغییرات و اتفاقات پیش بینی نشده جزیی از زندگی است. کودکان دشوارتر از بزرگسالان با تغییرات زندگی کنار می آیند. با صبر و درک آنان در این شرایط به فرزندانمان بیاموزیم که با صبر و درک دیگران تغییرات زندگی را مدیریت کنند.
- اولین قدم برای موفقیت در فرزندپروری و تربیت : وجود رابطه ی خوب بین والدین و فرزندان است.بدون این رابطه همه ی شیوه های تربیتی ناکام خواهد ماند.
- “توجه” کلید اصلی برقراری رابطه ی خوب با فرزند است. کودکان به توجه نیاز دارند. می توان از این ابزار برای برقراری رابطه ی مناسب با فرزند استفاده نمود.
- در طی روز هرگاه فرصت داشتید به رفتار آن زمان کودک خود نگاه کنید و مانند یک گزارش گر رفتار او را توصیف کنید و یا راجع به آن رفتار با او صحبت کنید ؛ مثلا “ساینا جان داری نقاشی می کشی ، چه نقاشی قشنگی کشیده ای” و یا “آرین جان می بینم که با ماشین هات بازی می کنی ” و … . با این شیوه به کودک می فهمانید که من به تو و رفتارهایت توجه دارم. این روش هم نیاز کودک به توجه را رفع می کند و هم زمینه ساز برقراری رابطه ی خوب با فرزند است.
- باور غلط: والدگری خوب برای داشتن فرزند خوب کافی است.باید بدانیم کودکان تحت تاثیر هم سالان ، هم کلاسی ها ، دیگر بزرگترها و رسانه ها هستند و همه ی این ها می توانند فرزند ما را به راه های درست و یا نادرست هدایت کنند.
- باور غلط: فرزند پروری همیشه شاد و سرگرم کننده است.باید بدانیم فرزند پروری و تربیت کودک مثل هر کار دیگری گاهی همراه با شادی و گاهی همراه با غصه است ، ممکن است رضایت بخش و شاید همراه با ناکامی باشد، برخی اوقات هیجان انگیز است و گاهی حوصله ی مان را سر می برد.
مهم این است که والدین باید نگاهی واقع بینانه به فرزند پروری داشته باشند. - با فرزندتان محترمانه صحبت کنید و به حرف های او با دقت گوش کنید.
- به قول های تان عمل کنید یا اصلا قول ندهید. قول ها برای عمل کردن هستند.
- قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت را به کودکان آموزش بدهید.
- کودکان به درگیری والدین خصوصا اگر تکرار شونده و شدید باشد بسیار حساس هستند. درجاتی از اختلاف نظر میان هر دو شخصی از جمله پدر و مادر قابل انتظار است. بعنوان والدین تلاش کنید درگیریهای احتمالی شما در حضور فرزند صورت نگیرد.
- اصل مهم در فرزند پروری”رابطه ی خوب بین والدین و فرزند” برای موفقیت در تربیت کودک لازم و اساسی است. برای داشتن رابطه ی خوب به کارها و فعالیت های کودک در طی روز توجه کنید و مانند گزارشگر رفتارهای او را گزارش کنید تا بفهمد که شما به او و کارهایش توجه دارید. رفتارهای خوب فرزندتان را تشویق کنید. با این کار هم به او توجه می کنید و هم رابطه ی خود را با او بهتر می کنید و در ضمن او را متوجه می سازید که چه کارهایی خوب است و باعث افزایش دفعات انجام رفتارهای خوب او می شوید. تشویق باعث تقویت رفتار می شود. اگر دوست دارید رفتاری بیشتر تکرار شود آن را تشویق کنید. مچ فرزند خود را موقع کارهای خوب بگیرید.
باورهای غلط و مخرب در زمینه ی تربیت کودکان:
بعضی باورها در زمینه ی تربیت کودکان مخرب بوده و سبب بروز مشکلاتی در روابط والدین و فرزندان می شود:
&#۱۲۸۳۰۸;برخی والدین فکر می کنند کودک رفتار نامناسب را فقط به این جهت انجام می دهد که آن ها را اذیت کند. با این نوع تفکر کودک مقصر شناخته می شود و والدین خشمگین می شوند.
&#۱۲۸۳۰۸;والدین بعضی رفتارهای نامناسب کودک را موقتی و زودگذر می دانند ودر نتیجه در قبال آن رفتارها واکنش سریع و مناسب را انجام نمی دهند و زمانی متوجه اشتباه خود می شوند که رفتار شدید، نه آدینه و طولانی مدت شده و تغییر دادن آن بسیار سخت شده است.
&#۱۲۸۳۰۸;گاهی والدین خودشان را در رفتارهای اشتباه فرزندشان مقصر می دانند و احساس گناه و افسردگی و اضطراب پیدا می کنند. بروز این حالات تحمل آنان را کم کرده و باعث بروز واکنش های خشمگینانه و شدید تری می گردد .
&#۱۲۸۳۰۸;گاهی والدین انتظارات غیر واقع بینانه ای از کودکان خود دارند که با سطح رشد کودک متناسب نیست. انتظار دارند کودک دو ساله به خوبی و تمیز با قاشق و چنگال غذا بخورد یا کودک شش ساله ساعت ها پیاده روی و خرید بزرگ ترها را تحمل کند.
کودکان بالغین کوچک نیستند و همه ی توانایی های بزرگ سالان را ندارند. انتظارات ما باید متناسب با سطح رشدی کودکان باشد.
&#۱۲۸۳۰۸;بعضی والدین توقع زیادی از فرزندان خود دارند و دوست دارند کودک شان کامل و عالی باشد و به همین دلیل گاهی رفتارهای عادی و متناسب با سن کودک آن ها را عصبانی می کند.
&#۱۲۸۳۰۸;بعضی والدین فکر می کنند کودک به تدریج و بدون آموزش و تمرین همه ی مهارت ها را کسب می کند. در حالی که بیشتر مهارت ها نیاز به آموزش فعال و تمرین و صرف وقت از سوی والدین و کودک دارد.
کودکان با یکدیگر متفاوت هستند و توانایی های آن ها مشابه هم نیست.
همان گونه که توجه به نیازهای کودکان در رشد عاطفی و اجتماعی آنان موثر می باشد توجه به خود به عنوان والد هم بسیار مهم می باشد. والد خوب بودن به این معنی نیست که کودک بر زندگی شما تسلط داشته باشد. پدر و مادر بودن کار سختی است . باید بتوانید بین خواسته های فرزند، همسر، امور منزل، خانواده، دوستان و شغل تان توازن برقرار کنید. وقتی نیازهای شخصی شما از نظر ارتباط صمیمانه، همراهی خانواده با شما، تفریح و تنها بودن در زمان های خاص برآورده شود پدر یا مادر بودن برای شما آسان تر خواهد بود.
چند نکته جهت کاهش استرس والدین:
گه گاه در شیوه ی زندگی تان تغییراتی ایجاد کنید.
یاد بگیرید که بتوانید در مقابل خواسته های زیاده از حد دیگران به شیوه ای مودبانه “نه” بگویید.
فعالیت ورزشی مستمر (پیاده روی) باعث بهبود رفتار و افزایش انرژی شما در طول روز خواهد بود.
مسئولیت امور منزل و فرزندان تان را با همسرتان و دیگرانی که می توانند تقسیم کنید.
زمانی را به خود اختصاص دهید تا به فعالیت مورد علاقه تان بپردازید.
زمانی که یک مشکل رفتاری اتفاق می افتد همدیگر را حمایت کنید. (والدین)
ارتباط شاد و لذت بخش را گسترش دهید. (ارتباط با اقوام و دوستان)
اگر احساس کردید که شما و همسرتان اغلب تحت فشار و استرس هستید و یا در کنار آمدن با مشکلات توانایی کافی را ندارید حتما با یک فرد متخصص مشورت کنید.
توجه داشته باشید:
اگر والدین آرام باشند و راهکارهای تربیتی سازنده را با پشتکار پیش بگیرند فرزندان روند سالمی خواهند داشت و می توانند رفتارهای مناسب را فرا بگیرند.
دستور دادن به کودکان
یکی از شایع ترین مشکلات در بین خانواده ها، روش دستور دادن به کودک است به طوری که کودک آن را به خوبی درک کرده و اجرا کند. دستورهایی که معمولا موثر واقع نمی شوند دارای خصوصیاتی هستند که در ادامه به آن ها اشاره می شود.
دستورهایی که معمولا موثر واقع نمی شوند:
الف. دستورهای زنجیره ای: دستورهایی هستند که پشت سر هم به کودک داده می شوند و کودک توانایی به خاطر سپردن همه ی آن ها را ندارد، بنا بر این برخی از آن ها را فراموش کرده و انجام نمی دهد:
مانند” لباست را بپوش،دندان هایت را مسواک بزن، موهایت را شانه کن، بعد بیا صبحانه بخور.”
بهتر است این دستورها را به بخش های کوچک تر تقسیم کرده و هر کدام را به تنهایی از کودک درخواست کرد.
ب. دستورهای مبهم: دستورهایی هستند که برای کودک واضح و روشن نیستند و به خوبی نمی توانند منظور گوینده را منتقل کنند.
به عنوان مثال هنگامی که ما انتظار داریم بچه ها بدون درگیری و خشونت با هم بازی کنند و دعوا نکنند، فقط به آن ها بگوییم: “بچه های خوبی باشید.”
کودک ممکن است نداند از او چه خواسته شده است و باید چه کار کند که از نظر والدین بچه ی خوبی باشد. این دستورها مبهم می باشند، بنابراین بهتر است به صورت مشخص و اختصاصی به آن ها بگوییم: “با هم و به آرامی با اسباب بازی های تان بازی کنید.”
پ. دستورهای پرسشی: در این گونه دستورها از کودک سوال می شود که آیا دوست دارد که این کار را انجام دهد.
مثلا: ” آیا دوست داری که اتاقت را تمیز کنی؟” که ممکن است یک کودک لج باز به راحتی بگوید: “نه، دوست ندارم.”
در این گونه دستورها ما به بچه حق انتخاب می دهیم. پس دور از انتظار نیست که او آن را انجام ندهد.
ت. دستورهایی که به دنبالش دلیل و منطق آورده می شود:
مانند: “زود باش اتاقت را مرتب کن ،چون امشب مهمان داریم و از این که خانه نامرتب باشد نگران و عصبانی می شوم.”
در این مثال ممکن است کودک دستور اصلی را فراموش کند، بنا بر این به تر است که دستور به این شکل باشد :”امشب مهمان داریم و خانه ی نامرتب مرا نگران و عصبانی می کند، پس لطفا هرچه سریع تر وسایلت را جمع کن.”
یعنی اول توضیح داده و بعد دستور مورد نظر گفته شود.
روش دستور دادن موثر به کودک:
نزدیک کودک بروید، تاحد چشم های کودک خم شوید و با او تماس چشمی برقرار کنید. فاصله ی شما در زمان دستور دادن به اندازه ی فاصله ی یک دست باز باشد (یعنی به فاصله ی شانه تا نوک انگشتان) و برای کودک به طور دقیق مشخص کنید و بگویید که چه کار کند.
نکات مهم در زمان دستور دادن:
الف. هرچه تعداد دستورها کم تر باشد ، موثرتر بوده و کودک بهتر متوجه شده و سریع تر آن را اجرا می کند.
ب. دستوری که به کودک داده می شود باید مشخص، خاص و روشن باشد.
پ. دستورها باید بیشتر به شکل مثبت باشند، مثلا به جای گفتن “بلند صحبت نکن.” بگویید ” آرام صحبت کن.”
ت. با صدای محکم و قاطع با کودک صحبت کرده و بگویید که چه کار باید بکند، اما نباید در کلام تان خشونت وجود داشته باشد.
ث. به اطاعت از دستور پاداش بدهید.
ج. دستورها باید در حد سن و فهم و توانایی های کودک باشد.
چ. سعی کنید دستورها با تهدید هم راه نباشند و با لحن خوب و قاطع گفته شوند.
اگر کودک در شرایطی است که نمی تواند دستورهای ما را انجام دهد، بهتر است به زمان دیگری موکول گردد و اصلا درخواست نگردد.
مثلا: کودک در حال دیدن کارتون مورد علاقه اش می باشد و ما به او می گوییم” بلند شو ، کتاب هایت را مرتب کن.”
عدم رعایت دستور از جانب کودک همیشه دلیل بر لج بازی او نیست. احتمال دارد که کودک متوجه منظور شما نشده باشد، پس دستور خود را دوباره با توجه به روش های ذکر شده برای او تکرار کنید.
تربیت کودک هنر است. مچ کودک تان را هنگام کارهای خوب بگیرید.
قدم اول فرزند پروری، برقراری رابطه‌ی خوب با فرزند است؛ در طی روز هرگاه که فرصت بود به کارهای عادی و روزمره‌ی فرزندتان توجه نشان بدهید.
تشویق، رابطه‌ی والدین با فرزند را بهتر می‌کند. تشویق، رفتار خوب را تقویت می‌کند. تشویق انواع مختلفی دارد: شایع‌ترین شکل تشویق، نوع “کلامی” است. در تشویق کلامی بلافاصله رفتار مثبت فرزندتان را با ذکر رفتار تشویق می کنید. در طول زمان بسیار موثر است. امتحان کنید.
شکل دیگر تشویق، تشویق “عاطفی” است. در تشویق عاطفی؛ با نوازش، در آغوش گرفتن و نگاه تحسین آمیز رفتار مثبت فرزندتان را تقویت و تشویق کنید. موثر است؛ حوصله کنید.
نوع دیگر تشویق، “تشویق فعالیتی” است. برای تشویق با فرزند خود وقت بگذرانید، با او بازی کنید، پارک و سینما و باغ‌وحش بروید. تشویق “فعالیتی” هم رفتارهای مثبت کودک را تقویت می‌کند و هم رابطه‌ی والدین و فرزند را بهتر می‌کند. امتحان کنید، حتما نتیجه می دهد.
نوع دیگر تشویق، “تشویق مادی” است. خرید جایزه و دادن هدیه مشوق‌های خوبی هستند، به شرط آن که درست استفاده شوند. هرگاه یک رفتار مثبت در فرزندتان تکرار شد می‌توانید از مشوق‌های مادی استفاده کنید. یادتان باشد به کودک باج و رشوه ندهید.
دکتر محمدرضا کاظمی
فوق تخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان
