آنچه والدین باید درباره حمله تشنج در کودکان بدانند

مغز متشکل از میلیاردها سلول مغزی است که مرتباً به یکدیگر ایمپالس ها و پیام های الکتریکی مخابره می کنند. این پیام های الکتریکی به سلول های مغزی اجازه می دهند که با همدیگر در ارتباط باشند. تشنج عبارت است از تولید ناگهانی، شدید، و غیرطبیعی تعداد بسیار زیادی از این تخلیه های الکتریکی که ایجاد اختلال موقتی در مغز می کند. بنابراین، این اختلال عملکرد مغزی دو خصوصیت دارد: اول اینکه به صورت ناگهانی آغاز می شود. و دوم اینکه غیرارادی و غیرقابل کنترل است. تشنج خود یک بیماری نیست بلکه یک علامت است که ممکن است در جریان بیماری های گوناگونی دیده شود. گاهی علیرغم همه بررسی ها علت واضحی برای تشنج شناخته نمی شود و حملات به فواصل زمانی نامعین تکرار می شوند که ما اصطلاحاً به این حالت صرع می گوییم. مشاهده یک حمله تشنج برای اطرافیان بسیار ترسناک و اضطراب آور است ولی خوشبختانه بیشتر کودکانی که دچار تشنج می شوند در آینده مشکلات دایمی و عصبی نخواهند داشت.

علایم تشنج چیست؟

وقتی کودکی تشنج می کند ممکن است شما یک یا چند تا از علایم زیر را ببینید: کودک دچار اختلال هوشیاری شود یعنی اطرافیان را نشناسد، متوجه زمان و مکان نباشد، به صدا زدن شما پاسخ ندهد، یا بی هوش روی زمین بیفتد. ممکن است بدن یا اندام کودک سفت شود و یا رنگ صورت کبود شود. شاید تنفس کودک برای حدود ۳۰ ثانیه قطع شود و بعد از این وقتی دوباره شروع به تنفس کند شاید بسیار سطحی باشد. حرکاتی غیرارادی در اعضای بدن کودک ظاهر شود. این حرکات ممکن است قسمتی از بدن یا تمام اعضا را درگیر کند. ممکن است کودک به شدت دست و پا بزند، روی زمین بیفتد، سر و چشم های کودک به یک طرف بچرخد، یا اینکه فقط یک دست یا یک پای کودک دچار حرکات تکانشی شدید شود و این حالت چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد و معمولاً این حملات کمتر از ۱۰ دقیقه طول می کشد. ممکن است کودک در زمان حمله کنترل ادرار یا مدفوع خود را از دست بدهد، گاهی کودک به صورت ناگهانی رفتاری غیرعادی نشان می دهد مثلاً بدون آنکه متوجه اطراف باشد شروع به دویدن می کند. ممکن است کودک برای چند لحظه به نقطه ای خیره شده و در این مدت متوجه اطراف نباشد.

آیا اگر کودکی یک یا چند بار با تب تشنج کند، تا آخر عمر دچار حملات تشنج خواهد شد؟

در سنین ۶ ماه تا ۵ سالگی مغز کودکان به افزایش درجه حرارت بدن حساس است. در نتیجه ۳-۴ درصد کودکان در این سنین با تب های شدید (بیش از ۳۸ درجه) دچار تشنج می شوند. اکثریت این کودکان بعد از سن ۵ سالگی دچار تشنج نمی شوند. شایعترین سن برای تشنج ناشی از تب ۶ ماهگی تا ۶ سالگی است و زمان آن از چند ثانیه تا ۱۰ دقیقه طول می کشد. در ۳۰% موارد تشنج ناشی از تب تکرار می شود. تشنج های بدون تب هم ممکن است در سال های بعد بهبود یابند و دیگر تکرار نشوند.

علت تشنج همراه با تب چیست؟

بیشتر مواقع تشنج همراه با تب در اثر عفونت های ویروسی دستگاه تنفس فوقانی، عفونت حاد گوش میانی یا عفونت های گوارشی ایجاد می شود.

آیا تشنج در نوزادان شایع است؟

از هر ۱۰۰۰ نوزاد تقریباً ۲ نوزاد دچار تشنج در ماه اول زندگی می شوند.

تشنج در نوزادان چه علایمی دارد؟

تشنج در نوزادان علایم متفاوتی دارد. مثلاً ممکن است به صورت حرکات شدید اندام ها، پرش های عضلانی تکراری، لرزش پلک ها، سفت شدن اندام ها، حرکات شبیه مکیدن یا جویدن در دهان، گریه غیرطبیعی یا حرکات غیرطبیعی چشم ها باشد. در بعضی نوزادان تنها علامت تشنج توقف تنفس به مدت بیش از ۲۰ ثانیه و کبود شدن نوزاد است.

علت تشنج در نوزادان چیست؟

کمبود اکسیژن رسانی به مغز

کاهش قند خون

کاهش کلسیم خون

عفونت ها

اختلالات دستگاه عصبی

اعتیاد مادر به مواد مخدر و چند علت نادر دیگر

لازم به ذکر است که بروز تشنج ناشی از تب در سن قبل از ۶ ماهگی نادر است و در نوزادان هرگز دیده نمی شود.

هرگاه کودک شما به علت سرماخوردگی یا هر عفونت دیگری دچار تب شدید شد بهتر است سعی کنید با استفاده منظم از داروهای ضد تب (استامینوفن) و پاشویه با آب ولرم تب کودک را کاهش دهید اما از بروز تب وحشت نکنید. تب لزوماً با تشنج همراه نخواهد بود و در عین حال هیچ مادری نمی تواند کاری کند که فرزندش هرگز تب نکند و برای کاهش تب کودک استفاده از آسپرین یا آمپول های تب بر توصیه نمی شود. کودک را برای بررسی علت تب نزد پزشک ببرید. اگر کودک شما سابقه تب و تشنج دارد با نظر پزشک در زمان تب شدید علاوه بر استامینوفن و پاشویه کردن کودک از داروی ضدتشنج به مقداری که پزشک دستور داده استفاده کنید تا از تشنج کودک پیشگیری شود.

اگر کودک شما مبتلا به حملات تشنج بدون تب (صرع) است به این نکات دقت کنید:

کودک شما تا زمانی که پزشک دستور دهد باید داروی ضدتشنج مصرف کند. هیچگاه دارو را خودسرانه قطع نکنید یا مقدار آن را کاهش ندهید. کودکان مبتلا به حملات تشنج بدون تب (صرع) باید همواره مراقبت شوند. اما به خاطر داشته باشید که فعالیت جسمی ایشان نباید به گونه ای غیرضروری محدود شود. در زمان انجام کارهایی که با خطر سقوط یا غرق شدن همراهند و خصوصاً شنا، از نزدیک مراقب کودکتان باشید. اگرکودک شما تمایل به بالا رفتن از بلندی ها، درخت، یا وسایل بازی دارد نزدیک کودک خود بمانید.

در صورتی که کودکتان دچار حمله تشنج شد اطراف کودک را خلوت کنید، اجسام تیز را از او دور کنید، او را از لبه بلندی دور نمایید، و لباس های تنگ یا زیور آلات را از گردن او باز کنید تا راحت تر نفس بکشد. در زمان تشنج هیچ ماده خوراکی یا آب را به کودک نخورانید. کودک را به صورت خوابیده به پهلوی راست قرار دهید تا ترشحات از دهانش خارج بشود و یک بازوی او را زیر سرش قرار دهید. دهان کودک را نپوشانید. راه هوایی کودک باید باز باشد اما باز کردن دهان قفل شده توصیه نمی شود. البته اگر لقمه غذا یا چیز دیگری دردهان بچه مانده است، باید آنرا تا حد امکان بدون خشونت و اعمال فشار و زور شدید خارج نمایید. هیچ قسمت از بدن کودک را نکشید و با اعمال زور صاف نکنید و در صورتی که حمله تشنجی طی ۲-۱ دقیقه خود به خود متوقف نشد کودک را به بیمارستان برسانید. اگر بعد از تشنج کودک، پزشک دستور داد تا کودک شما به مدت طولانی (حدود ۲ سال) از داروهای ضد تشنج استفاده کند حتماً این داروها را طبق دستور و در زمان مناسب مصرف کنید و از کم و زیاد کردن یا قطع کردن خودسرانه داروها بپرهیزید.

کودکان با سابقه تشنج ممکن است با یک تب خفیف، گرمای شدید محیط، کم خوابی، فشار روحی، خستگی شدید فیزیکی، یا مصرف بعضی داروها (مثل تئوفیلین) دچار عود تشنج شوند. حتماً کودکتان را از این موارد محافظت کنید.

دکتر محسن جوادزاده؛ فوق تخصص اعصاب کودکان

استفاده از مطلب فوق با ذکر منبع بلامانع است.
کلینیک فوق تخصصی راد