از برخی افراد گاهی می‌شنویم که «حشیش اعتیاد ندارد» یا «اگر حشیش بد است، چرا در بعضی از کشورها مصرفش را آزاد کرده‌‌اند!». این باورها به قدری شنیده میشود که اطلاع‌‌رسانی درست به افراد جامعه در مورد واقعیت‌‌های مربوط به این ماده را ضروری می‌کند.
&#۱۲۸۱۰۰; حشیش چه اثراتی دارد؟
این «در باغ سبز» سرابی بیش نیست!
اگر اسم‌هایی مثل ماری‌جوآنا، برگ، گرس، علف، علف هرز، وید، مری‌جین، بنگ، گانجا، شاهدانه و خیلی اسم‌های متفاوت دیگر به گوش‌تان خورده باشد، حتماً میدانید که همه این‌ها همان حشیش است که متأسفانه برخی افراد را درگیر خود کرده است. خیلی‌ها می‌گویند حشیش اعتیاد ندارد و هروقت بخواهیم، ترکش می‌کنیم! اما خوب خیلی‌ها هم به مصرفش حسابی عادت می‌کنند و دیگر نمی‌توانند بدون آن زندگی کنند.
حشیش، ماری‌جوآنا یا …؟
چیزی که به عنوان حشیش می‌شناسیم در حقیقت از گیاه شاهدانه گرفته میشود؛ گیاهی که برگ‌هایی قطره‌مانند دارد و میوه‌اش دانه‌های گردی است که از روغن این دانه‌ها حشیش تهیه میشود. ماری‌جوآنا هم از همین گیاه تهیه میشود اما از برگ و گل آن. ولی حشیش از صمغ گیاه گرفته میشود. پس با توجه به اینکه کدام قسمت گیاه مصرف میشود و غلظت ماده مؤثره آن چقدر است، اسمش متفاوت است. اما در هرصورت تمام این‌ها از همین گیاه شاهدانه گرفته میشود. در ایران هم حشیش به همین صورت تهیه شود که البته ممکن است برخی تولیدکننده‌ها برای سود بیشتر یا بازاریابی بهتر، با توزیع مواد ارزان‌تر اقدام به ترکیب ماده اولیه حشیش با مواد دیگر کنند.
افراد مصرف کننده حشیش معمولاً بعد از مدتی مصرف، دیگر این ماده را به تنهایی مصرف نمی‌کنند و معمولاً همراه با شیشه، موارد افیونی، الکل یا مجموعه‌ای از این همه این‌ها مصرف می‌کنند و درنهایت ممکن است کارشان به بیمارستان بکشد.
مسمومیت کشنده ندارد، اما …
مصرف حشیش به تنهایی، معمولاً مسمومیت کشنده‌ای ندارد بلکه حالت نشئگی، تفکر سریع‌تر، لذت بیشتر از حواس محیطی، تمدد اعصاب و ایجاد حس‌های شاعرانه مثل دیدن صداها و شنیدن رنگ‌ها به این افراد دست می‌دهد که اصولاً از همه این‌ها لذت می‌برند. اما بعد از مصرف و نشئگی است که مشکلات بروز می‌کند؛ افزایش ضربان قلب، تپش قلب، قرمز شدن چشم‌ها و افزایش اشتها از جمله رایج‌ترین عوارض مصرف حشیش است و برخی معتادها که به قول خودشان حشیش به آنها نمی‌سازد (!)، دچار احساس بدی می‌شوند که به «Bad Trip» مشهور است؛ احساسی که در آن فرد دچار اضطراب و نگرانی بسیار شدیدی میشود و احساس می‌کند که دارد می‌میرد! البته واقعاً مرگ با حشیش بسیار کم گزارش شده است.
«گیاهی» یعنی بی‌ضرر!
خیلی‌ها تصور می‌کنند حشیش (یا هر مخدر دیگری)، چون از گیاه گرفته میشود، ضرر ندارد! اما این تصور بسیار اشتباه است و مثال بارزش تریاک است که با وجود گیاهی بودن، بیشترین کشندگی را دارد! درست است که مرگ با مصرف حشیش بسیار کم گزارش شده اما این هیچ ربطی به گیاهی بودنش ندارد بلکه علتش این است که بر قسمت‌هایی از مغز که مرکز تنفس هستند، تأثیر نمی‌گذارد؛ به عبارت دیگر گیرنده‌های حشیش در مراکز مغزیِ تنفس وجود ندارد و اگر بود، حشیش هم کشنده می‌شد. اما از آنجا که گیرنده‌های تریاک دقیقاً روی ساقه مغز، همانجا که مراکز تنفس است، وجود دارد، باعث از کار افتادن مرکز تنفس و مرگ مصرف‌کننده میشود.
اصلاً هم بی‌ضرر نیست!
البته مصرف حشیش ضرر زیادی دارد و به صرف اینکه کشنده نیست، نمی‌توان آن را ماده‌ای بی‌ضرر تلقی کرد؛ خیلی‌ها حشیش را تفننی مصرف می‌کنند و این به معنی اعتیادآور نبودن آن نیست؛ بلکه این ماده به شدت هم اعتیادآور است چراکه شیوع مصرفش زیاد است. حشیش به صورت مستقیم بر ظاهر افراد اثر نمی‌گذارد اما مانند تمام مواد مخدر و محرک دیگر وقتی به تنها موضوع مهم زندگی فرد تبدیل میشود، فرد معتاد کلاً از شکل و شمایل معمول و معقول خارج میشود؛ چرا که به تمیزی سر و صورت، دندان‌ها و … اهمیت نمی‌دهد. البته حشیش بر سلامت قلب تأثیر منفی دارد؛ چرا که باعث افت فشار خون و افزایش تپش قلب میشود.
از خوش‌گذرانی تا اعتیاد
آنها که حشیش را تفننی مصرف می‌کنند، معمولاً باید چند عامل دست به دست هم دهد تا این مصرف تفننی به اعتیاد تبدیل شود؛ مثلاً اینکه با مصرف حشیش «Bad Trip» نداشته باشند، یا اینکه انتظاری که از مصرف حشیش دارند برآورده شود. مصرف حشیش در افراد مختلف و در زمان‌های مختلف متفاوت است و فردی که با انگیزه شادشدن و خوش‌گذرانی حشیش مصرف می‌کند، اگر انتظارش برآورده شود مسلماً دفعه بعد هم سراغش خواهد رفت. البته ممکن است با مصرف دوباره به حس و حال خوب قبلی دست پیدا نکند و دیگر سراغ ماده نرود. بعضی‌ها هم در همان بار اول مصرف، حس خوبی پیدا نمی‌کنند ولی متأسفانه این باعث دور شدن آنها از اعتیاد نمی‌شود؛ این افراد معمولاً مواد دیگری را امتحان می‌کنند تا به حس دلخواه‌شان برسند. به هر حال، افرادی که هربار با مصرف حشیش حس خوبی پیدا می‌کنند، احتمال اعتیادشان بسیار بالاست.
کیک با طعم حشیش!
در بعضی کتاب‌ها یک‌سری خواص درمانی برای حشیش برشمرده شده که هیچ‌کدام ثابت شده نیست؛ اما بعضی‌ها از خاصیت درمانی حشیش برای رفع بعضی بیماری‌های چشم، تغییر ایمنی بدن در بیماران مبتلا به اِم‌اِس و تشنج و میگرن و … استفاده می‌کنند و استدلال‌شان این است که چون به طور معمول حشیش خطر مرگ ندارد، پس بی‌خطر است و به قول خودشان گیاهی هم هست! آنها دقیقاً از همین شیوه برای ترویج مصرف این ماده کمک می‌گیرند؛ در صورتی‌که اگر فرض کنیم حشیش واقعاً برای بعضی بیماری‌ها خاصیت درمانی داشته باشد، امروزه داروهای بسیار مطمئن و بی‌عارضه‌ای برای تمام این بیماری‌ها وجود دارد که خطرات مصرف حشیش را هم ندارند! اما روش‌های مصرف حشیش بسیار متنوع است؛ به صورت خوراکی (که ممکن است به شکل زیرزبانی باشد) یا حتی به کارگیری در طبخ کیک! پس باید مواظب بود! به هر حال، شایع‌ترین نحوه مصرف آن به صورت تدخینی (مثل سیگار) است و ممکن است با پایپ (که وسیله مصرف شیشه است) هم مصرف شود. البته در گذشته‌ها – مثلاً قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی – با قلیان هم مصرف می‌شده است.
علائم را بشناسیم
حشیش بوی خاصی ندارد، اما اگر به شکل سیگار مصرف شود مدل سوختنش کمی متفاوت است. اعتیاد فرد بیشتر از روی تغییر رفتارش قابل تشخیص است. مثلاً اشتهایش بیشتر میشود، مردمک چشم‌هایش قرمز میشود، پرحرف‌تر میشود، چیزهایی می‌بیند و می‌شنود که عجیب و غریب است. عکس‌العمل‌هایش متفاوت میشود؛ مثلاً ممکن است برون‌گراتر شود و حتی ممکن است خلاق‌تر شود یا بتواند شعر بگوید. البته این علائم در فاز حاد مصرف بروز می‌کند.
بعد از مدتی مصرف حشیش، سندرمی موسوم به «Amotivational» در فرد ظاهر میشود که البته در مورد آن حرف و سخن زیاد است. این عارضه در کسانی که به صورت مزمن حشیش مصرف می‌کنند، ظاهر میشود، نه کسانی که گاه و بی‌گاه سراغ حشیش می‌روند. این افراد انگیزه خود را کلاً از دست می‌دهند و منفعل می‌شوند. مثلاً دیگر برایشان مهم نیست سرکار بروند یا نه، خانواده‌شان در کنارشان باشد یا ترکش کنند و … . به نظر می‌رسد این سندرم نتیجه مسمومیت مغز با حشیش است؛ آدم‌هایی که نهایتاً فقط به حشیش فکر می‌کنند و بقیه مسائل زندگی‌شان به حاشیه می‌رود. هیچ کاری را نمی‌توانند درست انجام دهند و در واقع انگیزه انجامش را ندارند.
حشیش و یک مغز بیمار
اسکیزوفرنیا یکی از شدیدترین بیماری‌های روانی است و قسمت‌های مهم مغز را درگیر می‌کند. سن بروز آن معمولاً اوایل بلوغ است، اما فرم‌های نهفته‌اش ممکن است ۳۰-۲۰ سال بعد یا حتی دیرتر بروز کند. مصرف حشیش سن بروز اسکیزوفرنیا را کاهش می‌دهد. کسی که استعداد اسکیزوفرنیا را داشته اما اگر حشیش مصرف نمی‌کرد شاید تا آخر عمرش هم بیماری‌اش بروز نمی‌کرد، اکنون با مصرف حشیش نه‌تنها بیماری ظاهر میشود که در سنین کمتر این اتفاق می‌افتد.
سخت اما امکان‌پذیر
هدف از مصرف حشیش بیشتر لذت بردن است و دریچه‌ای است به سمت مصرف مواد محرک از جمله شیشه؛ چرا که معمولاً فرد بعد از مدتی مصرف حشیش دیگر نیازهایش با مصرف این ماده ارضا نمی‌شود. بنابراین ادامه این راه می‌تواند ترک را سخت‌تر کند. ترک مواد مخدر کلاً سخت است، اما ترک مواد محرک سخت‌تر؛ چرا که برخی از قسمت‌های مغز به این مواد خو می‌کند و به سختی می‌توان این عادت بخش‌های مختلف مغز را تغییر داد. در معتادان به حشیش ترک ماده دشوار‌تر است، چرا که بی‌انگیزگی فرد هم مانع از موفقیت میشود. ترک حشیش علائم جسمی شدید ندارد اما با توجه به این بی‌انگیزگی، وادار کردن فرد به ترک پیچیده میشود. بنابراین برای نجات افراد از اعتیاد به حشیش معمولاً از روش‌هایی مانند ایجاد انگیزه، درمان خانوادگی، درمان شناختی- رفتاری و آموزش کنترل و کم کردن هوس می‌توان استفاده کرد.
دکتر بهنام شریعتی، روانپزشک، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
[برگرفته از هفته‌نامه زندگی مثبت و با بازبینی و اصلاح نویسنده مقاله]
